Schemat organizacyjny systemu ochrony pracy w Polsce zawiera zestawienie podmiotów (takich jak parlament, rząd resorty i inne urzędy państwowe, organy kontroli, pracodawcy, organizacje związkowe, instytuty naukowo – badawcze) z uwzględnieniem  ich wzajemnych powiązań.

 

Bezpośredni nadzór nad bezpieczeństwem i warunkami pracy sprawują organy zewnętrzne takie jak:

• Państwowa Inspekcja Pracy (PIP),
• Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS),
• Państwowa Straż Pożarna (PSP),
• Urząd Dozoru Technicznego (UDT),
• Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska (PIOŚ),
• Urząd Nadzoru Budowlanego
• Wyższy Urząd Górniczy (WUG),
• Inspekcja Transportu Drogowego (ITD),
• Związki Zawodowe które mogą być organem zarówno zewnętrznym jak i wewnętrznym,

 

Wewnątrz zakładu nadzór sprawuje powołana przez pracodawcę Służba bhp, może to być społeczna inspekcja pracy, a także komisja bhp.

 

Mogą to być decyzje nakazu - np. usunięcia stwierdzonych uchybień dotyczących przepisów i zasad bezpieczeństwa lub higieny; wstrzymania prac, gdy naruszenie przepisów i zasad powoduje bezpośrednie zagro­żenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób; skierowa­nia do innych prac pracowników zatrudnionych przy pracach, do których nie posiadają odpowiednich uprawnień lub kwalifikacji, albo zaprzestania działalności przez zakład lub jego część, gdy stan warunków w tym zakładzie zagraża życiu lub zdrowiu pracowników.

Decyzja sprzeciwu- przeciwko uruchomieniu wybudowanego lub prze­budowanego zakładu pracy, jeżeli dopuszczenie do uruchomie­nia mogłoby spowodować bezpośrednie zagrożenie życia lub zdro­wia pracowników.

Także decyzja wystąpienia - np. w sprawie usunięcia naruszeń, nie wymagają­cych wydania nakazu, a także, np. wyciągnięcia konsekwencji wobec osób winnych naruszeń przepisów.

Egzekwując wydane decyzje, inspektor organu nadzorczego może ukarać osobę odpowiedzialną za naruszenie przepisów dotyczą­cych kontrolowanej dziedziny, mandatem karnym lub skierować wniosek o ukaranie do sądu rejonowego.

Ustawa nałożyła na PIP, a tym samym na inspektorów pracy, obo­wiązek nadzorowania i kontrolowania przestrzegania przez praco­dawców m. in.:

• przepisów dotyczących stosunku pracy, np. umów, wynagrodzeń i innych świadczeń, urlopów, ochrony pracy kobiet i młodo­cianych oraz osób niepełnosprawnych. Stosunek pracy to zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę;
• przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy zarówno w funkcjonujących zakładach, jak i przy projektowaniu ich budowy lub modernizacji oraz przy przejmowaniu do eksploatacji zakła­dów nowych, modernizowanych i przebudowywanych; zasady bhp - to nie pisane literą prawa (nie ujęte w żadnym przepisie bhp) reguły, metody postępowania ukształtowane w procesie pracy oraz wynikające z doświadczenia życiowego, wiedzy tech­nicznej i logicznego rozumowania, których przestrzeganie służy ochronie życia lub zdrowia pracownika i tym samym zapewnieniu faktycznego bezpieczeństwo pracy. Zasady bhp najczęściej odnoszą się do bezpieczeństwa pracy w poszczególnych branżach lub zawo­dach i powinny być ujmowane np. w dokumentacji techniczno--ruchowej oraz w instrukcjach stanowiskowych bhp;
• wymagań bhp przy projektowaniu i wytwarzaniu maszyn, urzą­dzeń oraz narzędzi pracy;
• wymagań bhp przy produkcji wyrobów i opakowań, których użyt­kowanie mogłoby spowodować zagrożenie dla zdrowia i życia;
• wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, o których mowa w ustawie z 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmody­fikowanych (Dz. U. nr 76, póz. 811).

Obowiązkiem inspekcji pracy jest ponadto:

• ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika, określonym zwłaszcza w Kodeksie pracy, związanych z wykonywaniem pracy zarobkowej, oraz udział w postępowaniu w tych sprawach w cha­rakterze oskarżyciela publicznego, a w tym wnoszenie powództw i - za zgodą zainteresowanej strony (pracownika) - uczestniczenie w postępowaniu przed sądem pracy;
• udział w badaniu okoliczności oraz analizowaniu przyczyn wypad­ków przy pracy i chorób zawodowych, a także kontrolowanie czy pracodawca stosuje odpowiednie środki zapobiegające tym wypadkom;
• współdziałanie z organami ochrony środowiska w kontroli prze­strzegania przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska;
• udzielanie porad i informacji z zakresu prawnej i technicznej ochrony pracy.

 

Inspektor pracy może także skontrolować czy pracodawca zapewnił bezpieczne i higieniczne warunki pracy:

• osobom zatrudnionym na innej podstawie niż stosunek pracy;
• uczniom i studentom odbywającym zajęcia (np. praktykę) w zakła­dzie, lecz nie będącym pracownikami tego zakładu;
• osobom wykonującym prace społecznie użyteczne, lecz nie na podstawie stosunku pracy;
• pensjonariuszom zakładów karnych, domów poprawczych oraz żołnierzom służby czynnej wykonującym pracę w danym zakładzie.

W celu sprawnego wypełniania funkcji kontrolnych inspektorzy pracy mają prawo do:

• swobodnego wstępu na teren, do obiektów i pomieszczeń zakładu pracy oraz przeprowadzania kontroli bez uprzedzenia o każdej porze dnia i nocy - jedynie za okazaniem ważnej legitymacji służbowej;
• sprawdzania tożsamości osób wykonujących pracę na terenie kontrolowanym;
• przeprowadzania oględzin obiektów, stanowisk pracy, maszyn i urzą­dzeń oraz przebiegu procesów technologicznych i procesów pracy;
• żądania od pracodawcy oraz wszystkich jego pracowników (nawet byłych!) informacji - pisemnych lub ustnych - w sprawach obję­tych kontrolą, a nawet wzywania i przesłuchiwania tych osób w związku z kontrolą;
• żądania okazania inspektorowi akt osobowych pracowników, decyzji wydanych przez inne organy nadzoru i kontroli, doku­mentów dotyczących budowy, przebudowy lub modernizacji oraz uruchomienia zakładu, dokumentacji technicznej itp., ekspertyz, wyników badań i pomiarów dotyczących produkcji, środowiska pracy bądź innej działalności zakładu, a także dostar­czenia mu próbek surowców i materiałów używanych lub wytwa­rzanych w produkcji - pod warunkiem, że mają one związek z przeprowadzaną kontrolą;
• rejestrowania za pomocą np. magnetofonu, kamery lub aparatu fotograficznego przebiegu kontroli (zwłaszcza oględzin);
• sporządzania odpisów lub wyciągów z dokumentów.

Obowiązki pracodawcy wobec inspektora pracy.

W związku z wizytą inspektora pracy pracodawca jest obowiązany:

• zapewnić warunki i środki niezbędne do sprawnego przeprowa­dzenia kontroli (np. samochód na rozległym lub położonym w różnych miejscach placu budowy);
• umożliwić wstęp do zakładu towarzyszącym inspektorowi bie­głym lub specjalistom posiadającym imienne upoważnienie wydane przez okręgowego lub głównego inspektora pracy;
• terminowe dostarczenie żądanych przez inspektora informacji lub danych;

 

 

Inspektor pracy jest zobowiązany:

• wstępując do zakładu okazać ważną legitymację służbową (zakład nie musi wystawiać przepustki);
• przed podjęciem czynności kontrolnych zgłosić swoją obecność pracodawcy (chyba, że inspektor uzna, iż takie zawiadomienie mogłoby wpłynąć na obiektywny wynik kontroli, np. pracodawca zdążyłby usunąć z miejsca pracy osoby wykonujące pracę „na czarno" lub niezgodnie z przepisami bhp);
• sprawdzając tożsamość osoby wykonującej pracę okazać legity­mację służbową w taki sposób, aby osoba ta mogła odczytać i zanotować (jeżeli chce to zrobić) dane osobowe inspektora;
• podczas wykonywania czynności kontrolnych przestrzegać prze­pisów bhp i przeciwpożarowych (np. nie palić w miejscu niedo­zwolonym, założyć kask i inne ochrony indywidualne, jeśli w danym miejscu zakładu są wymagane);
• przestrzegać - również po zakończeniu pracy w PIP - przepisów o ochronie informacji niejawnych (np. danych technologicznych i produkcyjnych, danych osobowych itp.);
• nie wchodzić w jakiekolwiek interesy z podmiotami kontrolowa­nym.

Uprawnienia pracodawcy wobec inspektora pracy

 

Pracodawca ma prawo:

• otrzymać od inspektora pracy kopię protokołu pokontrolnego;
• zgłosić w terminie 7 dni - przed podpisaniem protokołu - pisemne, umotywowane zastrzeżenia do ustaleń zawartych w protokole;

 

Odmowa podpisania protokołu nie wstrzymuje dalszych kroków inspektora np. zastosowania przez niego środków prawnych w celu wyegzekwowania usunięcia nieprawidłowości.-  w przypadku stwierdzenia przez instancję odwoławczą (okręgo­wego inspektora pracy) zasadności zastrzeżeń - otrzymać od inspektora zmieniony lub uzupełniony protokół.

 

Anna Krawczyk

Specjalista ds. bhp.

 

Źródła:ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 589 z późn. zm.).